برهان مآثر (کتاب)بُرْهان‌ِ مَآثِر، کتابی درباره تاریخ سلاطین دکن به زبان فارسی، نوشته سید علی بن عزیزالله طباطبا، مورخ شیعی سده‌های ۰ و ۱ق/ ۶ و ۷م می‌باشد. ۱ - زمان تألیفنویسنده پس از آنکه به دستگاه نظام شاهیان راه یافت، در ۱۰۰۰ق/ ۱۵۹۲م به امر برهان نظام شاه دوم حک ۹۹۹-۱۰۰۳ق/ ۱۵۹۱- ۱۵۹۵م، تألیف کتاب برهان مآثر را آغاز کرد. [۱]
طباطبا، علی، برهان مآثر، ص۸، دهلی، ۳۵۵ق/۹۳۶م.
[۲]
طباطبا، علی، برهان مآثر، ص۱۰، دهلی، ۳۵۵ق/۹۳۶م.
[۳]
طباطبا، علی، برهان مآثر، ص۱۱۹، دهلی، ۳۵۵ق/۹۳۶م.
[۴]
Storey، C A، ج۱، ص۷۴۰، Persian Literature، London، ۱۹۷۰.
[۵]
یزدانی، عبدالحمید، «تاریخ»، تاریخ ادبیات مسلمانان پاکستان و هند، ج۴، ص۵۵۲، لاهور، ۹۷۱م.
[۶]
طبری، محمدعلی، زبدة الاثار، ج۱، ص۹۹، تهران، ۳۷۲ش.
و در ۱۰۰۳ق آن را به اتمام رسانید. [۷]
طباطبا، علی، برهان مآثر، ص۵۹۲، دهلی، ۳۵۵ق/۹۳۶م.
[۸]
یزدانی، عبدالحمید، «تاریخ»، تاریخ ادبیات مسلمانان پاکستان و هند، ج۴، ص۵۵۲، لاهور، ۹۷۱م.
۲ - بررسی محتواییمؤلف پس از یک مقدمه چند صفحه‌ای، سلاطین دکن را بر اساس مقر حکومت‌شان به طبقه تقسیم کرده است: ۲.۱ - طبقه اولطبقه اول به پادشاهان بهمنی گلبرگه اختصاص دارد که حکمرانی آنان با جلوس سلطان علاءالدین حسن شاه بهمنی حک ۷۴۸-۷۵۹ق/۱۳۴۷- ۱۳۵۸م آغاز شده [۹]
طباطبا، علی، برهان مآثر، ص۱۱، دهلی، ۳۵۵ق/۹۳۶م.
، و با وفات سلطان فیروزشاه بهمنی ۸۰۰- ۸۲۵ق/ ۱۳۹۸-۱۴۲۲م خاتمه یافته است.۲.۲ - طبقه دومطبقه دوم درباره سلاطین بهمنی بیدر است که یک قرن بر این سرزمین حکم راندند و سلطنت آنان با پادشاهی احمد شاه حک ۸۲۵- ۸۳۸ق/۱۴۲۲- ۱۴۳۵م آغاز شده [۱۰]
طباطبا، علی، برهان مآثر، ص۴۱، دهلی، ۳۵۵ق/۹۳۶م.
[۱۱]
طباطبا، علی، برهان مآثر، ص۵۳، دهلی، ۳۵۵ق/۹۳۶م.
، و با سلطان محمود شاه بهمنی د ۹۲۴ق/۱۵۱۸م به انجام رسیده است. [۱۲]
طباطبا، علی، برهان مآثر، ص۱۳۴، دهلی، ۳۵۵ق/۹۳۶م.
[۱۳]
طباطبا، علی، برهان مآثر، ص۱۶۶، دهلی، ۳۵۵ق/۹۳۶م.
۲.۳ - طبقه سومطبقه سوم به شاخه نظام شاهیان در احمدنگر اختصاص یافته، و شامل احوال و اوضاع روزگار احمد شاه بحری حک ۸۹۶ -۹۱۴ق/۱۴۹۱- ۱۵۰۸م و سایر امرای نظام شاهیه تا عصر برهان نظام شاه دوم است. ۳ - منابع مورد استفادهطباطبا قسمتی از مطالب اثر خود را از تواریخ معتبر سلاطین هند و نیز از کتاب عیون التواریخ و تاریخ محمود شاهی اقتباس کرده است؛ [۱۴]
طباطبا، علی، برهان مآثر، ص۱۱، دهلی، ۳۵۵ق/۹۳۶م.
[۱۵]
طباطبا، علی، برهان مآثر، ص۹۳، دهلی، ۳۵۵ق/۹۳۶م.
لیکن بخش مهمی از مندرجات آن مبتنی بر دیده‌ها و شنیده‌های خود اوست و به همین سبب، از اهمیت و اعتبار خاصی برخوردار شده است.۴ - اعتبار برهان مآثربرهان مآثر گذشته از آنکه در تاریخ بهمنیان و نظام شاهیان هند از جمله مآخذ معتبر و مهم تاریخی محسوب می‌شود، به طور غیر مستقیم از احوال قطب شاهیان، عادل‌شاهیان و پادشاهان گجرات نیز سخن رانده است. این کتاب همچنین حاوی مطالب مفیدی درباره جغرافیای تاریخی شهر احمدنگر و اوضاع و احوال سیاسی و اجتماعی نظام شاهیان و نیز چگونگی گرایش مذهبی امرای نظام شاهیه از حنفیه به امامیه است. ۵ - تکمله کتابپس از وفات علی بن طباطبا، فرزندش ابوطالب طباطبا در ۱۰۳۸ق/ ۱۶۲۸م به تکمیل این کتاب پرداخت [۱۶]
طباطبا، علی، برهان مآثر، ص۶۳۲، دهلی، ۳۵۵ق/۹۳۶م.
[۱۷]
Storey، C A، ج۱، ص۷۴۰، Persian Literature، London، ۱۹۷۰.
و نکات مهمی درباره اواخر عصر نظام شاهیان و حمله اکبر شاه مغول به احمدنگر و سرانجام، انقراض حکومت نظام شاهی به آن افزود.۶ - اسلوب نگارش برهان مآثراسلوب نگارش برهان مآثر، منشیانه، زیبا و شیواست و مؤلف مطالب تاریخی را با اشعار نغز فارسی آراسته است. این کتاب در ۱۳۵۵ق/۱۹۳۶م با دیباچه‌ای از سیدهاشمی فریدآبادی در دهلی به چاپ رسید. همچنین دو خلاصه از آن به زبان انگلیسی ترجمه شده که یکی در لندن ۱۹۰۰م و دیگری در بمبئی ۱۹۲۳م انتشار یافته است. [۱۸]
Storey، C A، ج۱، ص۷۴۰، Persian Literature، London، ۱۹۷۰.
[۱۹]
طبری، محمدعلی، زبدة الاثار، ج۱، ص۹۹، تهران، ۳۷۲ش.
۷ - فهرست منابع(۱) طباطبا، ابوطالب، تکمله بر برهان، مآثر نک: هم، طباطبا، علی. (۲) طباطبا، علی، برهان مآثر، دهلی، ۳۵۵ق/۹۳۶م. (۳) طبری، محمدعلی، زبدة الاثار، تهران، ۳۷۲ش. (۴) یزدانی، عبدالحمید، «تاریخ»، تاریخ ادبیات مسلمانان پاکستان و هند، لاهور، ۹۷۱م. (۵) Storey، C A، Persian Literature، London، ۱۹۷۰. ۸ - پانویس
۹ - منبعدانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «برهان مآثر»، شماره۴۸۱۹. رده‌های این صفحه : مقالات دانشنامه بزرگ اسلامی
|